Kulturni centar Vojvodine „Miloš Crnjanski” iz Novog Sada je prošle godine, zajedno sa Narodnom bibliotekom Srbije, započeo trogodišnji kapitalni projekat objavljivanja Sabranih dela književnoistorijskih studija i esejistike Milorada Pavića, knjiga koje nisu objavljivane proteklih 40 godina. Ukupno će biti objavljeno devet  knjiga, a nakon prošlogodišnjeg Prvog kola u okviru kojeg su objavljene: „Istorija srpske književnosti baroknog doba”, „Istorija srpske književnosti klasicizma” i „Istorija srpske književnosti predromantizma”, ove godine je na 67. Međunarodnom beogradskom sajmu knjiga predstavljeno i Drugo kolo sa tri nove knjige: „Vojislav Ilić, njegovo vreme i delo”, „Gavril Stefanović Venclović” i „Vojislav Ilić i evropsko pesništvo”.

„Ove godine je 95 godina od rođenja Milorada Pavića i 40 godina od izlaska ‘Hazarskog rečnika’, koji je u stvari promenio njegov život i njegovu percepciju u tom smislu da ga do tada nisu znali kao pisca, nego kao profesora koji se pre svega bavio Vojislavom Ilićem, Gavrilom Stefanovićem Venclovićem. Pavić je jedan izuzetno značajan naučnik i istraživač, ali pošto ima, pre svega, beletristički dar, čini mi se da su ove njegove knjige i drugačije i moćnije i predstavljaju jedno veliko otkriće.  Jedan je od najvažnijih srpskih književnih istoričara 20. veka, o čemu svedoče njegovi brojni novi uvidi u zaboravljene pisce i epohe naše literarne baštine koji su prihvaćeni i visoko vrednovani u nauci o srpskoj književnosti. Ponovno izdanje ovih radova svakako predstavlja značajan doprinos domaćoj i evropskoj akademskoj zajednici gde oni imaju status obavezne ili, shodno predmetu, sekundarne, literature, ali i kompletnijem uvidu u stvaralaštvo jednog od najznačajnijih književnika poslednjih decenija 20. i početka 21. veka. Srećan sam što smo zajedno sa Narodnom bibliotekom Srbije uspostavili dobru saradnju i uradili ovu kapitalnu stvar koja je više nego misija”, istakao je književnik Nenad Šaponja, glavni urednik i direktor Kulturnog centra Vojvodine „Miloš Crnjanski”.

SUMATRA IZDAVAŠTVO

ZIDARSKE PRIČE

„Miloradu Paviću, jednom od najznačajnijih savremenih srpskih književnika, bile su bliske masonska filozofija i kulturologija. Analiza njegovog proznog stvaralaštva pokazuje da je bio upoznat sa idejama kraljevske umetnosti i želeo da ih ilustruje kao prepoznatljive znakove i prepoznatljive aluzije u svojim delima. Masonska tradicija izvodi postojanje bratstva od Hirama, legendarnog graditelja Solomonovog hrama koji je podignut u Jerusalimu u 10. veku pre nove ere. Slobodni zidari sebe smatraju naslednicima i nastavljačima njegovog posla, stoga nakon ceremonije inicijacije, svaki mason mora da izgradi simbolički hram koji nisu dovršili Veliki majstor i njegovi sledbenici templari, masoni, rozenkrojceri. U tom smislu, masoni su simbolični graditelji koji svoj simbolički Hram grade po principima bratstva. Pažljivi čitaoci mogli su da primete da su lik graditelja, motiv izgradnje i sam lik hrama centralni u prozi M. Pavića. Arhitekte i ktitori hramova su glavni likovi u mnogim njegovim delima: carski neimar (Plava džamija), profesor Bogdan Bogdanović i njegovi učenici (Dva studenta iz Iraka), David Senmut (Stakleni puž), Jovan Damaskin i Jovan Lestvičnik (Damaskin), Avram Branković, zidar muzike (Hazarski rečnik), Atanasije Svilar (Predeo slikan čajem), Radača Čihorić i Sandal Krasimirić (Zapis pod znakom Device/Unutrašnja strana vetra), Agata (Zvezdani plašt), Inhotep (Pozorište od hartije). Možemo tvrditi da je učestalost upotrebe lika graditelja povezana sa masonskom vizijom Boga kao Velikog arhitekte sveta, inženjera duša i materije, koji stvara svet po zakonima matematike.“ – prof. Zorjana Huk (Univerzitet u Lavovu)

Priče u knjizi izabrala je i priredila Jasmina Mihajlović.

EROTSKE PRIČE

 „Knjiga od ukupno trideset priča predstavlja ne samo izbor Pavićevih priča, koje se mogu odrediti kao erotske, već i znakovite odlomke iz njegovih dotadašnjih romana (Hazarski rečnik, Predeo slikan čajem, Unutrašnja strana vetra, Poslednja ljubav u Carigradu, Zvezdani plašt, Unikat). Ovaj priređivački postupak, koji bi se pavićevski mogao imenovati „izvrnutom rukavicom” obrnut je u odnosu na njegovu stvaralačku fazu iz sedamdesetih godina 20. veka, kada je, kako piše u „Konjima Svetoga Marka”, najpre poeziju „degradirao” u prozu, a zatim pojedine priče integrisao u romane. Erotske priče, ukratko, potvrđuju pripovednu strukturu Pavićevih romana i njegovo elementarno poetičko načelo, koje staje u naslov Save Babića: „Milorad Pavić mora pričati priče“!

Pisac je, dakle, iskombinovao erotske fragmente svoje proze, ne bi li u konačnici dobio iole koherentan izbor, kojim će se potvrditi da je erotski aspekt jedan od legitimnih i upečatljivih odlika njegovog stvaralaštva.“ – Jelena Marićević Balać

"Rodoslov prijatelja" književnice Jasmine Mihajlović (Službeni glasnik, 2024) sadrži sećanja na više od pedeset javnih ličnosti iz zemlje i sveta, koje je ona tokom života sa suprugom Miloradom Pavićem, a i kasnije, upoznala. Ovaj spomenar-album „izlaže“ preko stotinu privatnih fotografija, nastalih tokom poslednjih trideset godina. "Rodoslov prijatelja" je svedočanstvo privatnog karaktera. Nisu to ni memoari, portreti ili biografije, već intimne uspomene sastavljena od crtica i sitnica.

Književnoistorijski aspekt "Rodoslov prijatelja" je nesumnjiv. Čudni sticaj životnih okolnosti omogućio je srpskoj kulturi da ima kroz ovu knjigu i njen materijal, pogled koji mnoge zemlje, opet sticajem okolnosti, nemaju na svoje velikane.

*

Nekada je i život, prosvetljen prisustvom drugog i oslobođen zabluda, umetničko delo. Za takvo delo treba biti dovoljno iskren prema sebi i otvoren prema iskustvima koje ti okolina ili sudbina donose. Jasmina Mihajlović poseduje sve te vrline, svedočeći o drugima više nego o sebi ona ispisuje intimnu istoriju emotivne i umetničke sinergije dva pisca; Milorada Pavića i svoju, zaustavljajući prolaznost života i ljudski zaborav. Ali i dela i živote drugih pisaca, umetnika, prijatelja opisuje sa osobenom emocijom i neophodnom dozom iskrenosti i neskrivene ljubavi. "Rodoslov prijatelja" nije samo spomenar dragih ljudi i važnih događaja već intimna istorija srpske umetničke scene u poslednjih nekoliko decenija, tumač vremena i prostora u kome su se srela dva veka, dvoje ljudi i svi oni koji su o toj osobenoj vezanosti svedočili.     

Petar V. Arbutina

Povodom 95 godina od rođenja, 15 godina od smrti Milorada Pavića, kao i 40 godina od objavljivanja „Hazarskog rečnika”, u ponedeljak 22. aprila u 13 časova, u Organizaciji Kulturnog centra Vojvodine „Miloš Crnjanskiˮ i Biblioteke grada Beograda, u Kulturnom centru Vojvodine „Miloš Crnjanski” (Vojvode Putnika 2), biće otvorena Izložba „Pavić: od Š do Aˮ, nakon čega će biti održana promocija prva tri toma „Književnoistorijskih i esejističkih dela Milorada Pavića”. Publika će imati prilike da pogleda digitalizovan rukopis celog „Hazarskog rečnikaˮ, kao i da sluša muziku koju je slušao Pavić dok je pisao.